تا حالا فکر کردید چرا بعضی از شرکتها با داراییهای فیزیکی کمتر، ارزش خیلی بیشتری نسبت به رقبای خود دارند؟ راز این موضوع در داراییهایی پنهان است که به چشم دیده نمیشوند، اما تأثیر بسیار زیادی بر موفقیت یک کسبوکار دارند. این داراییها را داراییهای نامشهود مینامیم. در این مقاله، این نوع از داراییها و ارزشگذاری آنها رو مورد بررسی قرار میدهیم.
دارایی نامشهود چیست؟
شکاف بین ارزش واقعی و دفتری شرکتها، بیانگر یک ارزش ناملموس و نامرئی است که میتوان آن را دارایی نامشهود (Intangible Asset) نامید. تفاوت دارایی مشهود و نامشهود در فیزیکی بودن و قابلیت شناسایی آنهاست؛ در واقع داراییهای نامشهود حتی اگر شناسایی هم شوند، تعیین ارزش آنها کار دشواری است. داراییهای نامشهود ویژگیهای دیگری نیز دارند که شامل موارد ذیل میباشد:
- دسترسی به آنها برای رقبا دشوار است.
- برای مشتریان ارزشمند و برای کسبوکار ارزشآفرین است.
- به راحتی قابل تقلید نیست.
- به راحتی قابل جایگزینی نیست و ارزش افزوده پایدار ایجاد میکند.
- به راحتی قابل انتقال و خرید و فروش نیست.
- تداوم موقعیت رقابتی کسبوکار بستگی به دوام و طول عمر داراییهای نامشهود دارد.
همانطور که بیان شد، داراییهای مشهود از جمله زمین، ساختمان، تجهزات، ماشینآلات و … ماهیت فیزیکی داشته و به همین دلیل غالباً استهلاکپذیرند در حالی که داراییهای نامشهود، به علت ماهیت غیر فیزیکی، عموماً استهلاکناپذیر هستند.
به طور کلی داراییهای نامشهود در دو گروه درونسازمانی و برونسازمانی دستهبندی میشوند. داراییهای نامشهود درونسازمانی شامل:
- سرمایه فکری: دانش افراد، خلاقیت، شهرت، تجربه و …
- عناصر ساختاری: تشکیلات، چشمانداز و رسالت، فرهنگ سازمانی و …
و داراییهای نامشهود برونسازمانی شامل موارد ذیل میباشند:
- بازاریابی: برند یا نام تجاری، علائم تجاری، لباس تجاری (رنگ منحصربهفرد، شکل یا طراحی بسته) و …
- مشتری: روابط با مشتریان، لیست مشتریان، سفارش یا تولید ناتمام و …
- فناوری: فرآیندها، فناوری ثبت اختراعشده یا بدون ثبت اختراع، سیستمهای نرمافزاری کامپیوتری، پایگاههای داده و …
- قراردادها: مجوز، حق امتیاز، قراردادهای تبلیغات، خدمات یا عرضه
- هنر: کتابها و مجلات، آثار ویدئویی و سمعی و بصری، برنامهها و …
ارزشگذاری داراییهای نامشهود
ارزشگذاری داراییهای نامشهود به دلیل ماهیت غیرفیزیکی که دارند پیچیدهتر و دشوارتر از ارزشگذاری داراییهای مشهود بوده و نیازمند روشهای خاصی است که در ادامه به آن میپردازیم؛ اما قبل از بررسی روشهای ارزشگذاری باید به این سؤال پاسخ دهیم که چرا داراییهای نامشهود باید ارزشگذاری شوند؟
اهمیت ارزشگذاری داراییهای نامشهود
تعیین ارزش واقعی داراییهای شرکت: در بسیاری از مواقع، داراییهای نامشهود یک شرکت مانند برند و حق اختراع نسبت به داراییهای مشهود به مراتب با ارزشترند و تعیین ارزش واقعی شرکت بدون در نظر گرفتن آنها امکانپذیر نیست.
جذب سرمایه: ارزشگذاری دقیق داراییهای نامشهود در شناسایی پتانسیلهای رشد یک شرکت و در نتیجه ترغیب سرمایهگذاران برای سرمایهگذاری اثرگذار است.
ارائه گزارشات مالی: ارزش داراییهای نامشهود از جمله فاکتورهایی است که باید در صورتهای مالی شرکت گزارش شود.
ادغام و تملک: در فرآیند ادغام و تملک، تعیین ارزش دقیق داراییهای نامشهود به جهت تعیین قیمت منصفانه معامله، امری ضروری است.
تعیین مالیات: در برخی موارد، ارزش داراییهای نامشهود برای محاسبه مالیات بر درآمد یا ارزش افزوده استفاده میشود.
روشهای ارزشگذاری داراییهای نامشهود
برای ارزشگذاری داراییهای نامشهود، روشهای مختلفی وجود دارد که میتوان آنها را در سه گروه زیر دستهبندی کرد:
روشهای مبتنی بر هزینه: در این روشها، داراییهای نامشهود بر مبنای هزینه جایگزین کردن داراییهای مشابه و یا هزینههای اولیه ایجاد دارایی ارزشگذاری میشود. بر این اساس، دو روش هزینه جایگزینی و هزینه تاریخی در این گروه قرار میگیرند. این روشها نسبتاً ساده بوده و برای محاسبه ارزش داراییهای نامشهود جدید مناسب هستند ولیکن نادیده گرفتن ارزش فعلی دارایی و همچنین لحاظ نکردن تغییرات تکنولوژیکی و اقتصادی از جمله معایب این روشهاست.
روشهای مبتنی بر درآمد: در روشهای مبتنی بر درآمد، ارزش دارایی نامشهود از طریق محاسبه ارزش فعلی درآمد، جریانهای نقدی و یا صرفهجویی هزینهها که مربوط به دارایی نامشهود طی عمر اقتصادی آن هست، تعیین میگردد. روشهای جریانهای نقدی تنزیل شده (DCF) و روش درآمدهای آتی از جمله روشهای مبتنی بر درآمد بوده که ضمن در نظر گرفتن پتانسیل درآمدزایی دارایی، قابلیت انعطافپذیری بالایی دارند اما چالش اساسی در این روشها پیشبینی دقیق جریانهای نقدی آتی و انتخاب نرخ تنزیل مناسب است.
روشهای مبتنی بر بازار: در این روش، ارزشگذاری از طریق بررسی معاملات صورت گرفته در بازار برای همان دارایی یا داراییهای مشابه انجام میشود. روش مستقیم (تعیین ارزش دارایی از طریق مقایسه آن با داراییهای مشابهی که به تازگی خرید و فروش شدهاند) و روشهای نسبی از جمله نسبت قیمت به درآمد (P/E) یا نسبت قیمت به ارزش دفتری (P/B) از جمله روشهای مبتنی بر بازار هستند که روشهای ساده و نسبتاً قابل اطمینانی هستند اما یافتن داراییهای مشابه که تطابق کامل با دارایی مورد ارزشگذاری داشته باشند کار دشواری است.
عوامل مؤثر بر ارزشگذاری داراییهای نامشهود
ارزشگذاری داراییهای نامشهود، فرآیندی پیچیده است که تحت تأثیر عوامل زیادی قرار دارد. این عوامل ممکن است بر روش انتخابی برای ارزشگذاری و نتیجه نهایی آن اثرگذار باشند. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین عوامل مذکور میپردازیم:
طول عمر اقتصادی دارایی: هر چه طول عمر اقتصادی یک دارایی بیشتر باشد، ارزش آن نیز بیشتر خواهد بود.
پتانسیل درآمدزایی: هر چقدر دارایی نامشهود پتانسیل بیشتری برای ایجاد درآمدهای آتی داشته باشد، مسلماً ارزش بیشتری خواهد داشت.
رقابتپذیری: میزان رقابتی بودن بازار و وجود جایگزینها برای دارایی نامشهود، بر ارزش آن تأثیر میگذارد. منحصربهفرد بودن دارایی ارزش آن را به مراتب بیشتر میکند.
عوامل قانونی: قوانینی نظیر حقوق مالکیت فکری (حق اختراع، حق کپی رایت و …) بر ارزش دارایی نامشهود تأثیر مثبت میگذارد.
عوامل داخلی شرکت: برخی عوامل نظیر استراتژی شرکت، توانایی تیم مدیریتی و ساختار مالی شرکت نیز از جمله عوامل اثرگذار بر ارزش داراییهای نامشهود محسوب میشوند.
عوامل اقتصادی: برخی عوامل اقتصادی نظیرنرخ بهره و نرخ تورم نیز میتواند بر ارزش تعیینشده برای دارایی نامشهود تأثیرگذار باشد.
چالشهای ارزشگذاری داراییهای نامشهود
ارزشگذاری داراییهای نامشهود به علت ماهیت ناملموس آنها، با چالشهای متعددی همراه است. این چالشها ممکن است نتایج ارزشگذاری را تحت تأثیر قرار داده و از اعتبار و دقت آنها بکاهد. برخی از مهمترین این چالشها عبارتند از:
عدم قطعیت: پیشبینی درآمدهای آینده یک دارایی نامشهود، مخصوصاً در محیطهای پویا و رقابتی امری بسیار دشوار و با عدم قطعیت بالا است. تغییرات سریع فناوری و همچنین وجود ریسکهای غیرقابل پیشبینی از دیگر عواملی هستند که عدم قطعیت در ارزشگذاری را افزایش میدهند.
ماهیت ذهنی و کیفی: بسیاری از عوامل مؤثر بر ارزش داراییهای نامشهود کیفی بوده و تعیین ارزش دقیق آنها کار دشواری است؛ ضمن این که استاندارد واحدی برای ارزشگذاری داراییهای نامشهود وجود ندارد و همین امر باعث ایجاد تفاوت در نتایج ارزیابی میشود.
کمبود دادههای قابل اعتماد: در برخی موارد، ممکن است دادههای کافی و قابل اعتماد برای انجام ارزشگذاری دقیق در دسترس نباشد.
تنوع روشهای ارزشگذاری: روشهای ارزشگذاری داراییهای نامشهود متنوعند و انتخاب روش مناسب به ویژگیهای خاص هر دارایی و هدف از ارزشگذاری بستگی دارد. انتخاب روشهای ارزشگذاری مناسب و همچنین تفسیر درست نتایج حاصله به تخصص و تجربه نیاز دارد.
سخن پایانی
در سالهای اخیر نه تنها حساسیت رقابت در بازار افزایش یافته، بلکه ماهیت آن نیز تغییر کرده است. شرکتها برای کسب مزیت رقابتی، تمرکز خود را از سرمایهگذاری در داراییهای مشهود به سمت سرمایهگذاری در داراییهای نامشهود سوق دادهاند. در چنین شرایطی، ارزشگذاری داراییهای نامشهود نیز اهمیت ویژهای مییابد. ارزشگذاری داراییهای نامشهود به دلیل ماهیت غیرفیزیکی آنها کار دشوار و چالشبرانگیزی است و نیازمند تخصص و تجربه کافی در این زمینه میباشد. شرکت ارزشآفرینان اقتصادی یکتا این پتانسیل را دارد تا در پروسه تعیین ارزش همراه و همیار شما باشد و ارزش منصفانهای از داراییهای شما را در اختیارتان قرار دهد.
یکتا: یاریگر کسبوکار شما برای تداوم ارزشآفرینی